Er is een tijd van zaaien en een tijd van oogsten, zegt de Prediker. Nu is de oogst. De combines maaien het graan, de trekkers rijden. Tarwe, rogge, haver, spelt, het is rijp en moet droog van het land. Er hangt veel van af. Goede oogst is meer waard. En je weet maar nooit of het volgende week de hele week regent.

Als dertienjarige kwam ik vaak op de boerderij. Je merkte de toenemende spanning. Ging het lukken, op tijd en goed? Was iedereen er klaar voor? De combine kwam uit de schuur, moest proefdraaien, werd gesmeerd. De weersvooruitzichten werden bestudeerd, de planning gemaakt en doorgesproken met de buren. Ze deden het samen, om de beurt, met elkaar. Er werd toen niet op zondag geoogst. De enkeling die dat wel deed wist: dat hoort niet. Nu wel, zaterdagavond tot diep in de nacht, wagens vol. Tien, vijftien ton per wagen, door het dorp. Uit het raam van de caravan zie ik ze rijden.

Het afgelopen weekend waren in Leens de Historische Dagen. Je kon er zien hoe het oogsten in voorbije eeuwen ging. Blij word je er niet van. Trijntje van 90 heeft het nog meegemaakt. Je werkte je dood op een akkertje vlas.

Hoe high tech het er tegenwoordig ook uitziet, de oogst is nog steeds niet alleen een centenkwestie. Er blijft ook iets glorieus, misschien wel sacraals of mystieks. Het gaat uiteindelijk om voedsel, om het brood des levens. De grootsheid van de natuur en de afhankelijkheid van de mens worden er in zichtbaar. Je kan werken wat je wil maar je moet het doen met wat de natuur je brengt. Fiets er doorheen en je merkt het. De planten die een seizoen lang gegroeid zijn geven hun leven en hun opbrengst prijs. De boer neemt het aan en brengt het binnen.

Nog even en dan gaat de ploeg de grond in. Dan komt het onderste boven en laat de aarde zich weer van zijn donkerste kant zien. De winter komt. Maar nu nog niet. Nu is de oogst. Nu is de glorie.

Mijn wortels liggen in Noord-Groningen. Mijn voorouders komen op één na allemaal van het Hoogeland. Van Leens tot Uithuizen, hemelsbreed 23 kilometer. Alleen mijn overgrootmoeder (helemaal links op de foto, met de jongste op schoot) komt uit Beerta, bij Winschoten. In Westernieland zijn meer dan 20 familieleden van mij geboren of gestorven. Ik wist van mijn grootouders, maar verder niet. Ik ben er achtergekomen toen ik me meer in mijn afkomst verdiepte. We hadden het huis toen al gekocht.

De foto is van ± 1900. Mijn overgrootvader Edo Wieringa (de kale man op de foto) was kapper en horlogemaker. Hij had een salon en een winkel in Leens. Edo Grap werd hij genoemd. Zijn oudste zoon Harm Jan (rechts achteraan, later mijn opa) verhuisde in 1916 naar Delfzijl en begon er zijn eigen horlogewinkel. De winkel bestaat nog steeds. De jongste zoon (links op schoot in het wit), oom Jacob, heeft de zaak in Leens voortgezet. Diens zoon Edo volgde hem later op. Edo Klokje was zijn bijnaam. Vier jaar geleden heeft Edo de deur van de zaak gesloten. Maar voor een batterijtje kon je altijd nog terecht. Hij nam moeilijk afscheid van de zaak, van de aanloop en de gezelligheid.

Op 1 september 2009, de dag van de begrafenis van Edo Klokje, kreeg ik een telefoontje van Gemeente De Marne. Ik stond op de stoep, in Leens. De ambtenaar feliciteerde me. We hadden de inschrijving gewonnen. Het huis werd ons, zoals dat heet, gegund. We mochten het kopen!

Ik legde neer en ging naar binnen, mijn familie condoleren.

In de kerktoren van Westernieland hangt een klok. Een klok om te luiden, zonder uurwerk. Traditie is dat elke zaterdagmiddag om 5 uur geluid wordt. Vroeger ook op zondagmorgen om acht uur, aan het begin van de Dag des Heren. Einde van het werk, begin van het bidden. Nu niet meer. Het bidden is eraf, de kerkelijke gemeentes Westernieland/Saaxumhuizen, Eenrum en Den Andel zijn samengevoegd en gebruiken hun gebouwen om de beurt. Zij bepalen of er zondagmorgen geluid wordt. En dan pas om half tien.

Meneer Prins was de laatste koster. Daarvoor meneer Steinfelder. Frits woonde naast de kerk. Hij was nog klein en het dorp was stil. De klompen van Steinfelder waren van verre al te horen en op zondagochtend wist Frits dan niet hoe snel hij beneden moest komen. Meneer Steinfelder had speciaal voor hem het touw verlengd.

Frits leert het mij nu. Simpel werk, een beetje aan een touw trekken. Maar een mooie slag maken, dat is niet ieders werk. En als je goed luistert herken je wie er luidt. Elk heeft zijn slag. Alleen al er op tijd aan denken en er zijn vraagt discipline. Vaak vergeet ik het. Dan hoor ik de klok en denk ik dat ik er had moeten zijn. Hoeft niet, zegt Janna, die als vaste vrijwilliger luidt. Maar ik wil wel.

De bouw ligt stil: bouwvak. Dat is wel even wennen. Sinds half mei kwamen we ongeveer elke vrijdagmiddag nieuwsgierig aan om te zien wat er allemaal gebeurd was, de voorbije week. Nu zijn we er bijna elke dag en gebeurt er niets.

Nou ja, er gebeurt van alles. We wadlopen en varen en fietsen en wandelen wat af! Eten bij Piet en Janna, koffie bij Herman en Aafke, wijn bij Koos en Dineke, koffie en wijn bij Edo en Herma. Op bezoek bij de oudste inwoonster van het dorp. Naar een kweker in Oudeschip, naar een kweker in Baflo, naar een kweker in Eenrum. Uit eten, uit vissen, uit zwemmen, noem maar op. Vrienden, familie en collega's komen op bezoek: Aniek en Gertjan met de kinderen, Sybo, Wim en Marjon, Jaap en Geertien, Gijsje en Maarten, Jicky en Paul. Westernieland bruist!

Mensen die op bezoek komen weten natuurlijk: we zijn kleinbehuisd. De caravan met luifel, wat stoelen buiten en dan heb je het wel gehad. Dus als het op toiletbezoek aankomt is het altijd even: eh... Maar we zijn goed voorzien! En het schoonmaken van het toilet gaat gewoon door. De vrachtwagen komt langs, de man doet zijn werk met hogedrukspuit, emmer en afvoerslang. Zodat onze gasten lekker schoon kunnen zitten. Ook in de bouwvak.

Sjoerd is jarig. Gijsje en Maarten komen op de koffie. Koffie met Agricola: gebak uit Baflo, genoemd naar Rudolf Agricola, een vijftiende-eeuwse Humanistische geleerde die er geboren is. 'Doe mij maar een agri-cola.' Kruising tussen appeltaart en oranjekoek, Friesland en Groningen, lekker en zoet. Genoeg voor twee dagen.

's Avonds heerlijk uit eten bij Sigrid en Wicher. Ze staan in de Michelin en dat merk je. Het is een half uurtje op de fiets, dan kunnen we er een glaasje bij drinken. Het restaurant loopt aardig vol voor een dinsdag. Veel streekproducten op het menu: verse vis uit Lauwersoog en Zoutkamp, kaas uit Broek, bleu de Wolvega, we nemen er allebei van. Wicher weet je uit te nodigen tot proeven, veel smaken en texturen op je bord en van alles niet teveel. Een feest voor wie niet wil inladen!

Terug op de fiets bespreken we eerst het aantal te verwachten auto's onderweg. Ik denk: 1. Het is helemaal stil als we Molenrij uitfietsen, achterlangs naar Kleine Huisjes. Daar krijst een vogel. Bij Broek linksaf, en bij het kerkhofje van Wierhuizen weer rechts. En ja, daar komt een auto aan, het busje van Winsum naar Leens. In Domies Toen nog een krijs. Als we thuis zijn is de score: 1 auto, 2 uilen, en wij.

Het is stil op de Oelesprong. We gaan slapen.

We varen vanuit Noordpolderzijl met Louis. Dat wil zeggen: met zijn boot. Louis gaat niet mee, er is iets met de andere boot, dat moet opgelost. We varen naar Simonszand. Een klein groepje, we zijn met zijn achten. Morgen is het druk, dan is de boot vol. Vandaag niet, en de zon schijnt, hoewel er onweer voorspeld was. Op het wad is onweer de vijand.

Een houten schip gaat ons voor. Alles is er bruin en oeroud aan. Ook de bemanning. Traag, stil en sierlijk vaart het de haven uit. Wij er achteraan, in de smalle vaargeul, die alleen bij hoog water bevaarbaar is. Links en rechts koeien, rijsdammen, vogels, wad. Op het laatst alleen water en kromme takken die de geul aangeven. Even ernaast en je zit vast.

Het wad is bijzonder om te bevaren, legt Sjors uit. Hij is vandaag de schipper. Alle geulen veranderen voortdurend. Elk jaar krijgen de tonnen een nieuwe plek, die aan land wordt bepaald. De schippers leggen ze liever zelf, dan weten ze of ze er op kunnen vertrouwen. Nu moeten ze telkens opnieuw uitvinden wat de tonnen waard zijn. Sjors laat zijn kaarten zien en wijst de weg. We komen er wel. Bij de zandplaat legt hij uit waar we niet mogen komen. Er wordt op ons gelet vanaf de wal. Als we de wet overtreden krijgt hij op zijn lazer en dat willen we natuurlijk niet. En denk erom: niet zwemmen aan de stroomkant van de boot. Dan kom je in de schroef, en word je gehakt. Ook dat willen we niet.

Op Simonszand is niks. Nou ja, zand, wat plastic kratten, een dooie vogel, veel schelpen en veel uitzicht. Vijf uur lang genieten! Al snel zien we de andere zes niet meer, de boot alleen nog in de verte. Zwemmen, dutten, sjouwen, kletsen, de tijd vliegt om. Iedereen is enthousiast als-ie weer aan boord klimt. Wat is dit prachtig!

Tegen zes uur komt er een groep wadlopers aan boord. Ze hebben gelopen vanaf de wal en gaan met ons terug. Ze zijn bekaf. Wij ook.

Kijk, daar zit ik. Als je goed kijkt zie je me. Onder de parasol, in de garage. Het is een warme zomer en er wordt binnen hard gebouwvakt. Dus ik heb mijn kantoor verlegd. Parasol erbij, snoertje door de tuin, de laptop op tafel en ik kan aan de slag. Meestal met gehoorbeschermers op.

Binnen zijn twee mannen bezig de vloer eruit te breken: Auke en Bernard. Dat gaat met een zware boorhamer, een kango. Buiten staat een soort autootje de hele tijd te razen. Dat is de compressor met een benzinemotor, die zorgt voor luchtdruk. En het kango'en gebeurt op luchtdruk. Je zou zeggen: dat hoor je niet. Nou, kom maar eens luisteren. Het dendert de hele boel bij elkaar. Staal op beton. Met een kleine graafmachine wordt het puin naar buiten gereden, zo de container in. Graafmachine, compressor, kango, het is wat veel. Maar de vloer moet er uit, het werk moet voort. Mans, Theo, Klaas en baas Jolman hebben 50 jaar geleden goed werk geleverd. Degelijke vloeren. Misschien wat lastig nu, maar een geruststelling voor wat blijft zitten. Als dat net zo degelijk is, kan het nog wel 100 jaar mee.

Soms is het pauze. Dan gaan de machines uit en is het adembenemend stil. Je hoort een hond, een trekker, een kindje dat 'opa', roept. Ik hoor het tikken van de toetsen van de laptop. De merel komt drinken in de waterbak bij mijn voeten. De mus zit in de olijfboom, een meesje schuift aan bij het water. Ik hoor Joop op zijn klompen over de tegels gaan, drie huizen verder.

Uiteindelijk keert alles terug tot de stilte. Aan het eind van de dag stopt de bedrijvigheid. De grote lijster op de schoorsteen geeft zijn ongeëvenaarde avondconcert, de egel scharrelt wat. Dan houdt het op.

Zaterdag gingen we wadlopen. Niet voor het eerst. Twintig jaar geleden was het Engelsmanplaat, nu een zwerftocht vanaf Noordpolderzijl, het kleinste getijdenhaventje van Nederland. Je kan er alleen in- en uitvaren bij hoog water. En je kan er wadlopen. We vertrokken om half acht 's ochtends. Heerlijk om op tijd op te staan en te genieten van de stilte en de natuur. De vreugde was al ver voor Noordpolderzijl begonnen.

De Noordpolder stamt uit 1811, gewonnen als land uit zee. Toen deden we dat. Eindeloos stokken in het slik zetten, plankjes er tussen en dan maar hopen dat er wat zand en slik achterblijft als het eb wordt. En met de hand, met de schep, land opbrengen. Dijkjes maken, ophogen, water afvoeren. Slavenarbeid, zouden we nu zeggen. In de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw gebeurde het nog, achter Westernieland, in de Linthorst Homanpolder. Door honderden mensen, jarenlang, onder slechte omstandigheden. Kilometer na kilometer. Er zijn nog steeds mensen die erover kunnen vertellen. Er is een boek van. Zo langzamerhand werd Nederland steeds een beetje groter. We zijn er mee opgehouden, ons land is groot genoeg, ook al vinden sommigen dat het te vol is.

Noordpolderzijl is de sluis in de Noordpolder. Een sluis die het niet meer doet. Er is een gemaal, een huis, een dijk met een kunstwerk. Het is het einde van de wereld. De weg heen is ook de weg terug. Verder is er niks. Nou ja, er is nog het Zielhoes, het voormalige sluiswachtershuis, dat omgedoopt is tot bruin café. Het sluit binnenkort. Het moet wat moderner, er komt misschien een natuurcamping bij. Er is veel onrust over.

Zodra je over de dijk bent heb je daar geen last van. De kwelders en het wad liggen voor je. Prachtig ruim, vol vogels en andere natuur. We zien zeesterren, zeesla, zeekraal, echte zeehondjes en nog veel meer met zee. Vaargeulen, jonge garnalen, lepelaars, noem maar op. We lopen door het slik. Een mevrouw valt op haar kont in het slik, staat weer op en loopt de hele tocht verder met een slikkont. Geen punt. Je wordt vies en dat mag. Het stinkt en dat mag. Het is genieten, van de eerste tot de laatste minuut. En na afloop, als we op de vlonder onze slikpoten in het water houden, duikt Sjoerd in zijn onderbroek over ons heen, de kolk in. Iedereen nat. Geen punt. Koffie toe. En uitsmijter Joke, met twee dooiers.

Het is zondag, het is vroeg. Dag visser, zegt Piet tegen me als ik even achter de werkplaats kom kijken naar zijn schilderwerk. Hij verft een deur. Het is nodig. Piet heeft zijn hoed op en zijn pijp aan. Ik denk aan een gedicht van Paul van Ostaijen: dag visserke-vis met de pijp en dag visserke-vis met de pet. Het heet: Marc groet 's morgens de dingen. Ik groet Piet, en hij mij.

Frits en ik gaan vissen. Dat wil zeggen: Frits gaat vissen en ik mag mee. Hij om te vissen, ik om het mee te maken en te fotograferen. Eén hengel voor klein grut, eentje voor het Grote Werk.

Wonderlijk hoe Frits de ene na de andere voorn vangt. Rietvoorn, blankvoorn, noem maar op. Hengel in het water en floep, de volgende vis hangt er alweer aan. Ik ook maar eens proberen. Made eraan, hengel in het water, kwartier niks. Frits neemt het over, floep. Enfin, ik heb drie kleine visjes gevangen, hij de rest.

En intussen maar eens een aasvisje aan de haak van de Grote Hengel. Gek is dat: je hebt geen idee wat je aan de haak slaat. We komen er snel achter: een flinke paling. Heel ongewoon voor hier. Ook al weet je wie de strijd verliest en wie niet, het is een fantastisch schouwspel, de visser en de vis! Met veel kracht en behendigheid brengt Frits hem binnenboord. Het duurt dan nog een poos voordat de paling zich gewonnen geeft. En wat een prachtig beest! 75 centimeter schoon aan de haak. Zonder strijd geen overwinning, zeg ik dan. Het is te zien in de ogen van Frits: wat een karwei, wat een succes! Een kwartier lang kan hij geen knoopje leggen in een draad, zo trilt hij.

Een poosje later, een eindje verder: weer beet. Een stuk minder spectaculair maar niet minder groot: een snoekbaars, een ouwe. Weinig gespartel, weinig gestribbel, hij legt zich er gauw bij neer. Frits helpt hem een handje. Ook 75 centimeter. Wat weinig vlees voor zo'n vis, een smalle rug. Maar wel een mooie grote vis. Als je achter de kieuwen kijkt ziet het er uit als grapefruit: rode vliezen, flink aangetast. Veel zuurstof kreeg hij vast niet meer binnen.

En dan nummer drie: nog meer geweld en heftigheid dan nummer een. Een beste snoek. Na een aantal flinke slagen op het water spartelt hij zich los van de haak. We zijn tevreden: die snoek was toch terug gegaan, het water in. We varen nog wat door en dan terug naar de haven. Thuis komen met een mooie vangst is prachtig. Marchien en Marieke brengen een grote emmer vol rode bessen. Wat een opbrengst, wat een dag!

De zuidborder is leeg. Dat zou ook, maar nu is het echt zover. Alle spirea in volle bloei eruit. De bijen missen hun lekkere hapje. Mooi ruim maar ook kaal. En een pui eruit, en dicht gezet met een schot. Een beetje rauw. En ook weer een stap. Het slopen van de oude betonvloeren en het storten van de nieuwe komt rap dichterbij.

Doordat de begroeiing van de gevel weggehaald wordt komt het gebouw weer beter tot zijn recht. Ik ontdek een nietvermoede buitenkraan. En betonrot. Roestend ijzer, dat opzwelt en stenen wegduwt. Daar moet iets aan gebeuren.

We bespreken de voortgang van de bouw met de aannemer, de begeleider en de installateur. In de voormalige personeelskamer is het nog uit te houden. Verder is het heet, boven de dertig graden. We skypen met de architect, voor en na. De betonvloer er in voor de bouwvak, dat halen we niet. Dus kijken: wat nu, en wat later? Liever zorgvuldig en later dan snel en slordig. Stel je voor: de hele vloer is gestort. En er zit iets fout. Liever niet.